Ar Ddiwrnod Iechyd Meddwl y Byd eleni, byddwn ni’n clywed gan Sarah Owens, Cynghorydd Lles Staff gydag Education Support sy’n gweithio gydag ysgolion ledled Cymru i wella lles staff trwy’r Gwasanaeth Lles Staff a ariennir gan Lywodraeth Cymru – sydd ar gael i ysgolion yn rhad ac am ddim.  

Tra bod y gwasanaethau y mae Sarah yn cyfeirio atynt yn targedu ysgolion yn benodol, mae’r argymhellion y mae hi’n eu gwneud ar sut i gefnogi lles staff yn addas ar gyfer holl gofrestreion CGA.

Y tu hwnt i’r bisgedi: iechyd meddwl a lles staff mewn ysgolion 

Rydym ni i gyd wedi bod yn y sefyllfa honno. Mae arweinydd â bwriadau da yn rhoi pecyn o fisgedi yn yr ystafell staff gydag arwydd ‘dydd da i chi’. Mae’r arwydd yn garedig ond yn teimlo ychydig fel rhoi plastr ar glwyf agored. Ym myd llethol addysg, lle mae baich gwaith, straen a heriau iechyd meddwl yn bresennol yn barhaus, mae angen ymagwedd fwy sylweddol, gynaledig ac ystyrlon at les staff na byrbryd siwgraidd. 

Fel Cynghorydd Lles Staff, rwy’n gweld yn uniongyrchol y pwysau anferthol y mae athrawon a staff ysgolion yn eu hwynebu bob dydd. Ac er y gallai rhannu pecyn o fisgedi gwenith siocled roi hwb dros dro, mae’n gwneud ychydig iawn i fynd i’r afael â’r problemau sylfaenol sy’n cyfrannu at orweithio a morâl isel. Nid pleser achlysurol yw lles staff gwirioneddol; mae’n rhan sylfaenol o ddiwylliant yr ysgol. Nid digwyddiad untro mohono, ond ymrwymiad cynaledig i gymuned yr ysgol. 

Felly, sut ydym ni’n symud y tu hwnt i’r tun bisgedi ac yn creu amgylchedd sy’n wirioneddol gefnogol ar gyfer lles staff cadarnhaol? 

Mae fy ngwaith gyda’r Gwasanaeth Cynghori ar Lesiant yn dod â fi i ysgolion dirifedi. Rwy’n gweld yr ymroddiad anhygoel, yr angerdd a’r egni diflino rydych chi’n eu rhoi i’ch gwaith. Ond rwyf hefyd yn gweld y pwysau aruthrol sy’n eich wynebu, sy’n arwain at orweithio, straen, ac ymdeimlad tawel o orflinder. 

Y newyddion da? Dydy’r ateb ddim ynglŷn ag arwyddion mawr, ysgubol. Mae ynglŷn â meithrin diwylliant o ofal yn fwriadol – ethos sydd wedi’i weu i mewn i union ffabrig bywyd ysgol, lle mae staff wir yn teimlo’u bod yn cael eu gweld, eu clywed a’u gwerthfawrogi.  

Arwain ar gyfer lles 

Nid siarad am les staff yn unig y mae arweinwyr mewn ysgol iach; maent yn ei fodelu, yn ei ddiogelu, ac mae’n rhan ganolog o’u sgyrsiau a’r penderfyniadau a wnânt, trwy: 

• ddiogelu ffiniau: mae uwch arweinwyr yn cyfathrebu’n glir, gan osod canllawiau ynglŷn â phryd i anfon negeseuon e-bost ac ymateb iddynt, er mwyn gwarchod amser staff y tu allan i’r gwaith. Maent yn hyrwyddo ethos sy’n dweud, "Mae’n iawn peidio â meddwl am waith." 

• arwain trwy esiampl: mae arweinwyr yn cymryd eu hegwylion eu hunain, yn gadael ar amser rhesymol, ac nid ydynt yn mynd â gwaith adref, gan felly ddangos bod hyn yn ddisgwyliad ar gyfer pob aelod o staff, nid yn bleser moethus. 
• edrych ar newid trwy lens lles: wrth roi mentrau newydd ar waith, mae arweinwyr yn mynd ati i ystyried yr effaith ar faich gwaith a morâl staff. Mae rhai ohonynt yn gweithredu gyda "rheol i mewn/allan," gan sicrhau bod tasg arall yn cael ei dileu ar gyfer pob tasg sy’n cael ei hychwanegu. 
• neilltuo amser ar gyfer arfer myfyriol: un ffurf brofedig yw goruchwyliaeth broffesiynol — gofod strwythuredig, cyfrinachol i archwilio’ch diben, eich heriau a’ch lles. Mae llawer o arweinwyr ysgol yn disgrifio hyn yn achubiaeth, yn enwedig wrth oresgyn ynysigrwydd a straen. Gall arweinwyr a rheolwyr ysgolion yng Nghymru gofrestru nawr i gael goruchwyliaeth broffesiynol a ariennir, yn rhad ac am ddim i’w hysgol.  

Diwylliant o ymddiriedaeth a pharch 

Mae staff yn teimlo’n sicr a’u bod yn cael eu gwerthfawrogi pan fydd eu cyfraniadau’n cael eu cydnabod, a’u lleisiau’n cael eu clywed. Mae hyn yn lleihau teimladau o ynysigrwydd ac yn meithrin cymuned gref a chydlynol. Efallai yr hoffech chi ystyried: 

• rhoi llais i staff: mae pwyllgorau lles ac arolygon staff rheolaidd yn darparu ffyrdd i staff rannu adborth gonest a dylanwadu ar benderfyniadau ysgolion. 
• dangos gwerthfawrogiad diffuant: mae digwyddiadau dathlu ac arwyddion bach, dilys o ddiolch, fel nodiadau personoledig yn cydnabod gwaith caled, yn cael llawer mwy o effaith na rhoddion generig, symbolaidd. 
• ymreolaeth broffesiynol: caiff staff eu trin fel gweithwyr proffesiynol ymddiriedus, a rhoddir ymreolaeth iddynt wneud penderfyniadau sy’n effeithio ar eu gwaith, ac yn aml yn darparu ymagwedd fwy hyblyg at eu gwaith. Mae hyn yn fwy grymusol o lawer na microreolaeth. 
• baich gwaith gormodol: mae’n brif sbardun straen a gorweithio mewn addysg. Mae ysgol ag ymagwedd realistig o ran baich gwaith, amgylchedd cefnogol a chynhwysol lle gall cydweithwyr gefnogi ei gilydd yn hanfodol ar gyfer lles.

Efallai yr hoffech chi feddwl am greu’r canlynol, hefyd:  

• mannau sy’n seicolegol ddiogel: mae ysgol sy’n meithrin diwylliant lle mae staff yn teimlo’n ddiogel i gyfaddef eu bod yn cael pethau’n anodd neu’n gwneud camgymeriadau heb ofni cael eu barnu yn gwneud i staff deimlo’n dda. Caiff hyn ei atgyfnerthu gan bolisi drws agored a rheolwyr llinell yn cysylltu â staff yn rheolaidd. 
• digwyddiadau cymdeithasol cynhwysol: mae creu calendr cymdeithasol gyda gweithgareddau opsiynol, cost isel neu’n rhad ac am ddim – o glwb llyfrau i gwis staff – yn meithrin perthnasoedd ac yn annog staff i gysylltu y tu allan i weithgareddau ysgol ffurfiol.  
• ymdeimlad o berthyn: mae’n hanfodol i deimlo mewn cysylltiad â chymuned yr ysgol, a lles emosiynol a chorfforol gwell, yn y pen draw. Gall creu cysylltiadau diffuant wneud gwahaniaeth mawr.

Gallwch wneud hyn trwy: 

• annog defnydd o’r ystafell staff: gall arweinwyr fodelu hyn trwy gamu i ffwrdd o’ch desg a hyrwyddo’r ‘hawl i beidio â meddwl am waith’ hyd yn oed am gyfnodau byr!  
• dathlu’r enillion bach: anogwch staff i adael nodiadau dienw o werthfawrogiad a rhannu’r rhain unwaith yr wythnos. 
• canolbwyntio ar y broses, nid ar y canlyniad yn unig: trwy rannu ymdeimlad o gyflawniad a gwerthfawrogiad yn y gwaith tîm anhygoel a ddangosir bob dydd.
• annog systemau cefnogi cymheiriaid ar gyfer twf proffesiynol ac emosiynol: gall cysylltu â staff yn anffurfiol helpu meithrin amgylchedd cydweithredol lle mae pawb yn teimlo bod ganddynt gyfaill cymorth y gallant ymddiried ynddo.  

Gwella diwylliant eich ysgol  

Mae lles staff da yn fuddsoddiad hirdymor, yn y pen draw. Mae ynglŷn â chael tîm arweinyddiaeth tosturiol sy’n cymryd camau diffuant i ddod i adnabod eu staff, gofalu am staff, creu amgylchedd lle mae pob aelod o staff yn teimlo’u bod yn cael eu gwerthfawrogi, eu cefnogi, a’u bod wir yn perthyn.  

Nid oes rhaid i chi fynd ar y daith hon ar eich pen eich hun. Cysylltwch â mi heddiw i ddysgu sut gallwn ni eich helpu i edrych ar ddiwylliant a lles staff trwy ein gwasanaeth cynghori; a ariennir gan Lywodraeth Cymru, yn rhad ac am ddim i chi neu’ch ysgol: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.. 

Ni yw Cyngor y Gweithlu Addysg (CGA), y rheoleiddiwr annibynnol proffesiynol ar gyfer y gweithlu addysg yng Nghymru. Mae hyn yn golygu ein bod ni'n gyfrifol am gofrestru a rheoleiddio 13 categori ar draws ysgolion, addysg bellach, gwaith ieuenctid, a dysgu oedolion/seiliedig ar waith. Yn 2025, roedd hyn yn fwy na 91,000 o unigolion.

Ond pam fod hyn yn bwysig i chi? Yn gyntaf, mae'n bwysig i ni esbonio beth ry'n ni'n ei olygu gan reoleiddio.

Dyw cysyniad o reoleiddio ddim yn un newydd. Mae nifer o broffesiynau'n cael eu rheoleiddio, o ddoctoriaid a nyrsys, i gyfreithwyr a phenseiri. Mae'n sicrhau mai dim ond y rheiny sy'n cynnal safon uchel o ymddygiad, ac sy'n gymwys, gwybodus, ac yn fedrus, sy'n gallu gweithio mewn rhai rolau penodol. Mae rheoleiddio'n rhoi rhwyd ddiogelwch sy'n rhwystro niwed, tra'n cynnal safonau, ac adeiladu hyder y cyhoedd yn y gweithlu.

Mae cadw Cofrestr o Ymarferwyr Addysg yn hanfodol i'n gwaith rheoleiddio. Mae'r Gofrestr yn cynnwys unigolion sydd wedi eu hasesu gennym ni, ac wedi eu barnu'n addas i ymarfer, gan eu gwneud yn gymwys i weithio mewn addysg yng Nghymru.

Mae'n rhaid i bawb sydd wedi cofrestru gyda ni ddilyn y Cod Ymddygiad ac Ymarfer Proffesiynol. Mae'r ddogfen hon yn gosod y safonau a ddisgwylir gan ein cofrestreion, a'r bwriad yw cefnogi a llywio eu hymddygiad a'u dewisiadau. I bawb arall, mae'r Cod yn helpu deall beth yn union gallwn ni ddisgwyl gan ymarferwyr addysg yng Nghymru.

Os fyddwn yn derbyn pryderon nad yw cofrestrai wedi bodloni'r safonau a ddisgwylir ganddynt, ry'n ni'n ymchwilio ac yn cymryd y camau priodol, trwy ein gwaith priodoldeb i ymarfer. Mae'n bwysig nodi, fel rheoleiddir, nad ydym yma i gosbi cofrestreion, ond i ddiogelu dysgwyr a phobl ifanc, rhieni/gwarcheidwaid, a'r cyhoedd.

I helpu cofrestreion fodloni'r gofynion, mae gyda ni ystod o wybodaeth, adnoddau, a gwasanaethau. Maent wedi eu creu i helpu cofrestreion gydymffurfio gyda'r Cod, ac i'w cefnogi i fod y gorau gallent fod.

Ond nid yw'n holl gyfrifoldebau statudol yn gysylltiedig â rheoleiddio’r gweithlu addysg.

Rydym hefyd yn gyfrifol am achredu rhaglenni Addysg Gychwynnol Athrawon (AGA) a monitro eu cydymffurfiaeth â meini prawf cenedlaethol. Dyma'r cyrsiau sy'n arwain at statws athro cymwys (SAC), sy'n angenrheidiol i fod yn athro ysgol yng Nghymru.

Caiff pob un o raglenni AGA a gynigir gan bartneriaethau yng Nghymru eu hasesu, gwerthuso, a'u monitro gan Fwrdd Achredu AGA, sy'n cynnwys arbenigwyr o bob cwr o'r maes addysg. Mae achredu'n golygu gwelliannau parhaus ym myd addysg, gan godi ansawdd hyfforddiant athrawon, a denu pobl cymwys, â sgiliau i'r proffesiwn.

Ac yn olaf, mae gyda ni gyfrifoldeb statudol i hyrwyddo gyrfaoedd yn sector addysg Cymru. Ry'n ni'n gwneud hyn drwy Addysgwyr Cymru, gwasanaeth am ddim, sy'n dod â chyfleoedd gyrfa, hyfforddiant, a swyddi ynghyd mewn un man cyfleus. Mae'r gwasanaeth yn darparu gwybodaeth ar y rolau sydd ar gael, dolenni i unrhyw gyfleoedd dysgu proffesiynol sydd ar gael, ac arddangos y swyddi gwag diweddaraf drwy'r porthol swyddi, y mwyaf ar gyfer y sector addysg yng Nghymru. Mae'r tîm hefyd yn cynnig gwasanaeth eirioli a chyngor, gan roi cyfle i bobl siarad am gyfleoedd gyrfa, neu gael hyfforddiant ar gyfer ysgrifennu ceisiadau, neu sgiliau cyfweld.

Mae popeth ry'n ni'n ei wneud yn gweithio tuag at wireddu ein gweledigaeth o fod yn rheoleiddiwr proffesiynol, annibynnol y gellid ymddiried ynddo, sy'n gweithio ym mudd y cyhoedd i gynnal proffesiynoldeb, a gwella safonau yn y gweithlu addysg yng Nghymru.

Os ydych yn rhiant neu'n warcheidwaid, rydym wedi cyhoeddi canllaw i'ch helpu i gymryd rhan fwy actif yn addysg eich plant. Rydym wedi ei ddatblygu gyda'r elusen genedlaethol Parentkind, ac mae'n cynnwys gwybodaeth a chyngor ar ein rôl a'r gwasanaethau yr ydym yn eu darparu.

Os hoffech wybod mwy amdanom ewch i'n gwefan, neu os oes gyda chi unrhyw gwestiynau, anfonwch e-bost at This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..

Gan Nick Hudd

Fel sy’n wir mewn llawer o rannau eraill o’r byd, mae digartrefedd ymysg pobl ifanc yn bryder cynyddol yma yng Nghymru, sy’n gwneud yr angen am ymyriadau effeithiol yn bwysicach fyth. Mae’r sector gwaith ieuenctid yn cael rôl amlycach gan Lywodraeth Cymru, yn hyn o beth, ac mae fframwaith clir o gymorth ac ymyriadau wedi datblygu. Un o’r strategaethau a ddefnyddir i helpu atal digartrefedd ymysg pobl ifanc yw darpariaeth rhaglenni Sgiliau Byw’n Annibynnol (SBA), sydd wedi’u cyd-ddylunio a’u hwyluso mewn partneriaeth â phobl sydd â phrofiad uniongyrchol, yn y gymdeithas gyfoes, o’r heriau sy’n codi wrth bontio o ddibyniaeth i annibyniaeth. Mewn cyfnod byr, mae’r rhaglenni hyn wedi dod yn offeryn hanfodol i gynorthwyo’r daith i fyd oedolion, gan baratoi pobl ifanc â’r sgiliau angenrheidiol ar gyfer reoli eu harian, dod o hyd i lety priodol a’i gynnal, cael mynediad at wasanaethau cymorth, a meithrin gwydnwch personol. Fodd bynnag, fel y bu’n broblem oesol mewn ymarfer gwaith ieuenctid, mae mesur effeithiolrwydd yn anodd, weithiau, ond mae’n hanfodol er mwyn sicrhau bod rhaglenni o’r fath yn helpu pobl ifanc yn wirioneddol.

Beth yw hunaneffeithiolrwydd?

Mae hunaneffeithiolrwydd, sef term a fathwyd gan y seicolegydd Albert Bandura, yn cyfeirio at gred unigolyn yn ei allu i gyflawni nodau penodol neu reoli sefyllfaoedd yn effeithiol. Mae’n ffactor allweddol yn natblygiad personol unigolyn, gan ei fod yn dylanwadu ar gymhelliant a gwydnwch. Yng nghyd-destun byw’n annibynnol, gall hunaneffeithiolrwydd gyfeirio at hyder person ifanc yn ei allu ei hun i arfer sgiliau bywyd allweddol fel cyllidebu, coginio, ymgeisio am swyddi, neu lywio’r farchnad dai, a gwasanaethau cymorth cysylltiedig.

Yn achos pobl ifanc sydd wedi profi rhai o’r prif ffactorau sy’n cyfrannu at ddigartrefedd, megis teulu wedi chwalu, camdriniaeth, neu broblemau iechyd meddwl, gall meithrin hunaneffeithiolrwydd cadarn fod yn allweddol i’w helpu i gymryd rheolaeth ar eu bywydau ac osgoi digartrefedd. O ganlyniad, gall mesur hunaneffeithiolrwydd roi dealltwriaeth werthfawr o ba mor dda y mae rhaglenni datblygu sgiliau yn cefnogi twf a datblygiad person ifanc yn y meysydd hyn.

Holiaduron hunaneffeithiolrwydd

Mae holiaduron hunaneffeithiolrwydd yn offer strwythuredig a ddefnyddir i asesu hyder unigolyn yn ei allu i gyflawni ystod o dasgau neu gyrraedd nodau penodol. Gall yr holiaduron hyn fesur agweddau gwahanol ar hunaneffeithiolrwydd, fel rheoleiddio emosiynol neu sgiliau rhyngbersonol. Wrth ddefnyddio’r offer hyn, gall gweithwyr ieuenctid olrhain sut mae pobl ifanc yn gweld eu galluoedd eu hunain dros gyfnod o amser.

1. Olrhain cynnydd dros gyfnod o amser: Gall holiaduron hunaneffeithiolrwydd fod yn offer adeiladol ar gyfer olrhain cynnydd person ifanc trwy gydol rhaglen SBA. Wrth weinyddu’r holiadur ar ddechrau, canol a diwedd y rhaglen, gall gweithwyr ieuenctid gymharu sgorau er mwyn asesu gwelliannau mewn hunaneffeithiolrwydd. Er enghraifft, os yw person ifanc yn dweud bod ganddynt fwy o hyder ynghylch datrys problemau neu drafod ag eraill erbyn diwedd y rhaglen, gellir ystyried hyn yn llwyddiant.
2. Addasu ymyriadau ar gyfer anghenion unigol: Gall holiaduron hunaneffeithiolrwydd helpu gweithwyr ieuenctid i nodi meysydd lle gallai fod angen cymorth ychwanegol ar bobl ifanc benodol. Os bydd holiadur yn datgelu bod cyfranogwr yn teimlo’n llai hyderus mewn meysydd penodol, gall gweithwyr ieuenctid addasu ymyriadau i fynd i’r afael â’r meysydd hyn yn fwy effeithiol. Mae’r dull hwn yn sicrhau bod y rhaglen SBA yn bodloni anghenion unigryw pob cyfranogwr.
3. Meithrin myfyrdod personol: Mae defnyddio holiaduron hunaneffeithiolrwydd yn annog pobl ifanc i fyfyrio ar eu galluoedd a’u cynnydd eu hunain. Mae’r hunanfyfyrio hwn yn elfen bwysig o ddatblygiad personol gan ei fod yn galluogi pobl ifanc i asesu eu cryfderau a’u heriau eu hunain. Gall ymwybyddiaeth gynyddol o’u hunaneffeithiolrwydd ysgogi pobl ifanc i gymryd camau rhagweithiol tuag at eu nodau a’u targedau.

Y berthynas rhwng hunaneffeithiolrwydd ac atal digartrefedd ymysg pobl ifanc

Mae’r berthynas rhwng hunaneffeithiolrwydd ac atal digartrefedd ymysg pobl ifanc wedi’i hen sefydlu. Mae’n bosibl bod pobl ifanc â hunaneffeithiolrwydd isel yn ei chael hi’n anodd ymdopi ag annibyniaeth, a gallant fod yn fwy tebygol o brofi digartrefedd oherwydd heriau wrth reoli bywyd o ddydd i ddydd. Er enghraifft, mae’n bosibl nad oes ganddynt yr hyder i geisio cymorth, pan fo angen, neu efallai eu bod yn wynebu anawsterau wrth reoli cytundeb rhentu neu gadw swydd. Ar y llaw arall, mae’r sawl sydd â hunaneffeithiolrwydd uchel yn fwy tebygol o ymgysylltu â gwasanaethau cymorth, a gweithredu ar unrhyw hyfforddiant sgiliau annibynnol, a chynnal amgylchiadau byw sefydlog. Wrth fesur, gwella’n rhagweithiol, ac olrhain hunaneffeithiolrwydd, gall rhaglenni SBA roi’r gred i bobl ifanc y gallant lwyddo mewn amgylcheddau byw’n annibynnol, ac mae hyn, yn ei dro, yn helpu i osgoi digartrefedd.

Er y gall holiaduron hunaneffeithiolrwydd fod yn offer pwerus wrth fesur llwyddiant rhaglenni SBA, mae rhai ystyriaethau i’w cadw mewn cof:

• sensitifrwydd diwylliannol a chymdeithasol: Gall amrywiaeth o ffactorau ddylanwadu ar hunaneffeithiolrwydd, gan gynnwys cefndir diwylliannol, amgylchedd cymdeithasol, a phrofiadau blaenorol. Mae’n bwysig bod gweithwyr ieuenctid yn ystyried y ffactorau hyn wrth ddehongli canlyniadau holiadur, a sicrhau nad ydynt yn camddehongli ymatebion person ifanc ar sail eu cefndir neu eu hamgylchiadau yn unig.
• dyluniad holiaduron: Mae’n hanfodol bod yr holiaduron hunaneffeithiolrwydd a ddefnyddir yn cael eu dylunio’n ofalus i adlewyrchu’r heriau penodol a wynebir gan bobl ifanc sydd mewn perygl o fod yn ddigartref. Rhaid i’r cwestiynau fod yn glir, yn berthnasol, ac yn addas i oedran er mwyn sicrhau canlyniadau cywir.
• ymgysylltu â phobl ifanc: Gall rhai pobl ifanc fod yn betrusgar ynghylch cymryd rhan mewn asesiadau hunaneffeithiolrwydd, yn enwedig os ydynt yn teimlo y bydd eu hymatebion yn cael eu barnu. Mae’n bwysig bod gweithwyr ieuenctid yn creu amgylchedd diogel, cefnogol lle mae pobl ifanc yn teimlo’n gysurus i fynegi eu meddyliau a’u profiadau.

Casgliad

Mae holiaduron hunaneffeithiolrwydd yn cynnig dull gwerthfawr o asesu effeithiolrwydd rhaglenni sgiliau byw’n annibynnol sydd â’r nod o atal digartrefedd ymysg pobl ifanc yng Nghymru. Wrth fesur newidiadau yn hyder person ifanc ar draws meysydd allweddol megis rheoli tai, annibyniaeth ariannol, a gwydnwch emosiynol, mae’r offer hyn yn rhoi dealltwriaeth hanfodol o lwyddiant ymyriadau. Wrth ddefnyddio holiaduron hunaneffeithiolrwydd ar y cyd â chymorth pwrpasol ac ymyriadau wedi’u targedu, gall gweithwyr ieuenctid rymuso pobl ifanc i ddatblygu’r hyder sydd ei angen arnynt i fyw’n annibynnol ac osgoi’r risg o ddigartrefedd.

Yn y pen draw, mae’r offer hyn yn chwarae rhan hanfodol wrth dorri’r cylch digartrefedd a chynorthwyo pobl ifanc i ddatblygu dyfodol disglair, annibynnol.

Ym mis Ionawr 2025, cynhaliom ein digwyddiad Siarad yn Broffesiynol, ‘Cofleidio Deallusrwydd Artiffisial (AI) mewn Addysg: Cyfleoedd, Heriau ac Ystyriaethau Moesegol,’ dan law’r Athro Rose Luckin. Bu’r digwyddiad yn llwyddiant ysgubol, gyda thros 1,500 o bobl yn cofrestru i fod yn bresennol. O’r diddordeb mawr hwn, cyn ac ar ôl y digwyddiad, roedd un peth yn glir – mae deallusrwydd artiffisial (AI) yn bwnc llosg ymhlith gweithlu addysg Cymru.

Yn y blog hwn, edrychwn eto ar rai o’r pwyntiau allweddol a godwyd yn ystod y digwyddiad i helpu addysgwyr lywio byd cymhleth AI.

Felly, beth yw AI?

AI, neu ddeallusrwydd artiffisial, yw’r dechnoleg sy’n galluogi cyfrifiaduron a pheiriannau i efelychu dysg, dealltwriaeth, datrys problemau, gwneud penderfyniadau, creadigrwydd ac ymreolaeth pobl.

Ac yntau’n gysyniad ymhell i’r dyfodol ar un adeg, mae AI bellach yn trawsnewid y byd o’n cwmpas, ac nid yw byd addysg yn eithriad. Er bod ei ddatblygiad buan yn dwyn cyfleoedd cyffrous, mae’n codi heriau ac ystyriaethau moesegol hefyd y mae’n rhaid i addysgwyr ymrafael â nhw. Felly, sut gall pobl ym myd addysg gofleidio AI, gan sicrhau ei fod yn ychwanegu at ddysgu, yn hytrach nag yn tarfu arno?

Potensial AI mewn addysg

Er presenoldeb cynyddol AI, mae bwlch o hyd rhwng ymwybyddiaeth a defnydd. Yn ôl canfyddiadau gan Beyond the Hype, er bod 87% o addysgwyr yn deall cysyniadau AI cyffredinol, dim ond 38% ohonynt sy’n teimlo’n hyderus i’w ddefnyddio yn yr ystafell ddosbarth. Yn ogystal, dim ond 30% o sefydliadau sydd â pholisïau neu strwythurau llywodraethu AI ar waith.

O’i ddefnyddio’n ddoeth, ac yn unol â pholisïau a gweithdrefnau sefydliadol, mae gan AI y grym i wella dysgu ac addysgu. Gall rhai o’i fuddion allweddol yn cynnwys:

• dysgu personoledig: gall AI addasu yn ôl arddulliau dysgu unigol, gan ddarparu adnoddau wedi’u teilwra ac adborth amser real
• llai o faich gwaith: gall marcio, adborth a thasgau gweinyddol wedi’u hawtomeiddio ryddhau amser ymarferwyr am ryngweithiadau mwy ystyrlon
• profiadau dysgu ymdrochol: gall realiti estynedig a realiti rhithwir (AR/VR) wella ymgysylltiad a dealltwriaeth
• cipolygon wedi’u gyrru gan ddata: gall AI olrhain cynnydd, amlygu bylchau mewn dysgu ac awgrymu ymyriadau targedig
• creu cynnwys: gall offer wedi’u gyrru gan AI gynorthwyo addysgwyr â chreu cynlluniau a deunyddiau dysgu, gan sicrhau eu bod yn berthnasol a’u bod yn ennyn sylw

Er bod y buddion hyn yn amlygu addewid AI, mae’r defnydd ohono hefyd yn codi pryderon moesegol ac ymarferol pwysig.

Yr heriau a’r dilemâu moesegol

Mae AI yn cynnig cyfleoedd lu, ond mae’n peri risgiau, hefyd. Yn yr un modd ag unrhyw offeryn grymus, rhaid ei ddefnyddio’n gyfrifol. Mae rhai o’r pryderon pennaf yn cynnwys:

• rhagfarn a chamwybodaeth: mae AI yn dysgu o ddata, nad yw bob amser yn amrywiol nac yn gywir, gan arwain at ganlyniadau cam
• diffyg tryloywder: mae llawer o fodelau AI yn gweithredu ar ffurf ‘blychau du’, gan olygu nad yw eu prosesau penderfynu yn weladwy nac yn ddealladwy iawn, felly mae’n anodd gweld sut y dônt i gasgliadau
• preifatrwydd a diogelwch data: gydag AI yn delio â lefelau enfawr o ddata personol, mae diogelu preifatrwydd myfyrwyr ac ymarferwyr yn allweddol
• dibyniaeth ar AI: gallai gorddibynnu ar AI danseilio dulliau addysgu traddodiadol a sgiliau meddwl yn feirniadol
• risgiau diogelwch: mae cynnwys wedi’i gynhyrchu gan AI, technoleg ffugiad dwfn a chamwybodaeth yn peri heriau newydd i addysgwyr a dysgwyr, fel ei gilydd

I lywio’r heriau hyn a gwneud y mwyaf o fuddion AI, mae ar sefydliadau angen cynllun clir ar sut byddant yn defnyddio AI yn ddiogel.

Datblygu strategaeth AI

Yn ei hanerchiad, pwysleisiodd yr Athro Luckin fod rhaid i sefydliadau fabwysiadu strategaeth AI wedi’i diffinio’n dda i harneisio AI yn effeithiol ac yn ddiogel. Dylai’r strategaeth hon gynnwys camau llywodraethu clir i sicrhau bod defnyddio AI yn cyd-fynd â nodau, polisïau, a gweithderfnau sefydliadol ac addysgol, a dylai ddarparu dull strwythuredig o nodi a pheilota offer AI. Hefyd, mae’n rhaid i’r strategaeth baratoi staff, dysgwyr a phobl ifanc â’r wybodaeth a’r ddealltwriaeth angenrheidiol i ddefnyddio AI yn ddiogel, gan rymuso addysgwyr i wneud penderfyniadau gwybodus am ei weithredu.

Ymhlith pethau eraill, dylai strategaeth AI gadarn:

• wella ymwybyddiaeth o alluoedd a chyfyngiadau AI, gan hyrwyddo defnydd cyfrifol a moesegol ohono
• lliniaru risgiau camddefnyddio neu orddibynnu ar AI
• paratoi staff ar gyfer datblygiadau ac integreiddio AI yn y dyfodol
• meithrin diwylliant o arloesi a dysgu parhaus
• canolbwyntio ar gynyddu llythrennedd data a sicrhau bod data’n cael ei ddefnyddio’n gyfrifol
• cryfhau sgiliau meddwl yn feirniadol ymhlith staff a dysgwyr, fel ei gilydd
• diogelu dysgwyr a phobl ifanc yn oes AI

Dyfodol AI mewn addysg

Ymddengys fod pryder cyffredinol y bydd AI mewn addysg yn ‘crebachu’ galluoedd dysgwyr, neu y bydd yn disodli addysgwyr, ond nid yw’r naill na’r llall yn wir.

Mae AI yma i aros, a dim ond parhau i dyfu fydd ei rôl mewn addysg. Yr hyn sy’n allweddol yw edrych ar AI fel offeryn sy’n gwella’r profiad dysgu, yn hytrach na’i ddominyddu. Trwy sefydlu strategaethau clir, blaenoriaethu ystyriaethau moesegol ac adolygu rôl AI yn barhaus, gall addysgwyr sicrhau bod y technolegau newydd hyn yn cyfrannu’n gadarnhaol at ddysgu ac addysgu ar draws Cymru.

A ydych chi’n barod i gofleidio AI yn eich ymarfer?

Eisiau gwybod rhagor?

Gallwch wylio araith lawn yr Athro Luckin eto ar ein sianel YouTube.

Hefyd, gallwch wrando ar ei rhifyn arbennig o’n podlediad, Sgwrsio gyda CGA, lle mae Rose yn ateb y cwestiynau na lwyddom i’w hateb yn ystod y digwyddiad.